Мақал-мәтелдер: Мәні Мен Мағынасы. 8-аудио Тыңдау

by Dimemap Team 50 views

Сәлем, достар! Бүгін біз сіздермен қазақ халқының даналығын паш ететін мақал-мәтелдер әлеміне саяхат жасаймыз. Бұл жолы біз 5-тапсырманы орындаймыз, яғни 8-аудионы тыңдап, мақалдардың мағынасын түсініп, жаттап аламыз. Ал содан кейін, әр мақалдың тереңіне бойлап, өмірмен байланыстыратын мысалдар келтіреміз. Дайынсыздар ма? Кеттік!

Мақал-мәтелдер – халық даналығының қазынасы

Мақал-мәтелдер – ғасырлар бойы қалыптасқан, атадан балаға мұра болып келе жатқан халық даналығының көрінісі. Олар қысқа әрі нұсқа тілмен өмірдің сан қырын ашып көрсетеді, жақсылыққа шақырып, жамандықтан сақтандырады. Мақал-мәтелдерді білу – тіл байлығын арттырып, ой-өрісті кеңейтеді, қазақ халқының мәдениеті мен тарихын тереңірек түсінуге жол ашады.

  • Неге мақал-мәтелдерді жаттау маңызды? Өйткені олар біздің сөйлеу мәнерімізді байытып, ойымызды дәл әрі әсерлі жеткізуге көмектеседі. Мақалдарды қолдану арқылы біз өз пікірімізді нақтырақ, сенімдірек жеткізе аламыз.
  • Мақал-мәтелдер қалай пайда болған? Олар өмір тәжірибесінен, халықтың бастан кешкен оқиғаларынан туындаған. Ғасырлар бойы сұрыпталып, ұрпақтан-ұрпаққа ауызша жетіп, біздің заманымызға жетті.

8-аудионы тыңдау және мақалдарды жаттау

Енді 8-аудионы мұқият тыңдап, ондағы мақалдарды жаттап алайық. Әр мақалды бірнеше рет қайталап айтып, мағынасын түсінуге тырысайық. Егер жаттау қиын болса, мақалдарды жазып алып, көзбен көріп, еске сақтауға болады. Тыңдау барысында төмендегі мақалдарға ерекше назар аударайық:

  1. Жігітке жеті өнер де аз. Бұл мақал жігіттің жан-жақты болуы керектігін, өнер-білімге құштар болуы тиістігін білдіреді. Нағыз жігіт тек бір саламен шектелмей, әр түрлі өнерді меңгеруге ұмтылуы керек. Өйткені өмірде түрлі жағдайлар болуы мүмкін, сол кезде әр түрлі өнеріңнің пайдасы тиеді.
  2. Жүзден – жүйрік, мыңнан – тұлпар. Бұл мақал үздік болу үшін көп еңбектену керектігін көрсетеді. Жүз адамның ішінен озып шығу оңай емес, ал мың адамның ішінен ерекшелену тіпті қиын. Сондықтан әрқашан алға ұмтылып, талпынып, еңбектену қажет.
  3. Айла – алтау, ақыл – жетеу. Бұл мақал ақылдың айладан жоғары тұратынын білдіреді. Айла қанша жерден көп болса да, ақыл одан күшті. Ақылмен шешілген мәселе әрқашан дұрыс нәтижеге әкеледі.
  4. Біреу тоңып секіреді, біреу тойып секіреді. Бұл мақал әр адамның жағдайы әр түрлі болатынын, кейбіреулердің мұқтаждықтан қиналатынын, ал кейбіреулердің тоқшылықтан еркелейтінін көрсетеді. Сондықтан біреудің жағдайын толық білмей, сын айтуға болмайды.
  5. Төртеу түгел болса, төбедегі келеді. Бұл мақал бірліктің, ынтымақтың күшін көрсетеді. Егер төрт адам бірге, тату болса, олар кез келген қиындықты жеңе алады. Ынтымақ – берекенің бастауы.

Мақалдардың мағынасын ашу және мысалдар келтіру

Ал енді, жаттаған мақалдарымыздың мағынасын тереңірек ашып, өмірмен байланыстыратын мысалдар келтірейік. Әр мақалдың астарында қандай даналық жатқанын түсінуге тырысайық.

1. Жігітке жеті өнер де аз

Бұл мақалдың мағынасы – нағыз жігіт тек бір өнермен шектелмей, жан-жақты болуы керек. Ол әр түрлі салада білімін шыңдап, өнерін дамытуы тиіс. Мысалы, бір жігіт ән айтумен қатар, спортпен де шұғылданып, ағаш шеберлігін де меңгерсе, ол өте пайдалы әрі қызықты адам болады. Жігіттің жеті өнері болса, ол кез келген жағдайда өзін көрсете алады, қоғамға пайдасын тигізеді. Жігіттер, есіңізде болсын, білім – теңіз, өнер – қайық! Қанша көп білсеңіз, соншалықты көп нәрсеге қол жеткізесіз.

  • Мысал: Естемес деген жігіт бар еді. Ол мектепте оқып жүргенде математикаға да, әдебиетке де қызығатын. Бос уақытында кітап оқып, ғылыми жобаларға қатысатын. Сонымен қатар, спортпен де айналысып, шахмат ойнайтын. Естемес мектепті бітіргеннен кейін, бірнеше жоғары оқу орнына қатар түсті. Ол таңдау жасауға қиналды, себебі барлық сала оған қызық еді. Ақырында ол инженерия мамандығын таңдады, бірақ басқа қызығушылықтарын да ұмытқан жоқ. Бос уақытында кітап оқып, спортпен шұғылданып, достарымен шахмат ойнайтын. Естемес – жеті өнерді меңгерген нағыз жігіттің үлгісі.

2. Жүзден – жүйрік, мыңнан – тұлпар

Бұл мақал – үздік болу үшін көп еңбектену керектігін, бәсекелестік жағдайда жеңіске жету үшін талпыну қажеттігін білдіреді. Жүз адамның ішінен озып шығу оңай емес, ал мың адамның ішінен ерекшелену тіпті қиын. Сондықтан әрқашан алға ұмтылып, талпынып, еңбектену қажет. Бұл мақал бізді ешқашан тоқтап қалмауға, әрдайым дамуға шақырады.

  • Мысал: Әлия мектепте оқып жүргенде өте жақсы оқитын. Бірақ ол өзінің біліміне ешқашан масаттанған емес. Әрдайым көбірек білуге, жаңа нәрселерді үйренуге тырысатын. Ол олимпиадаларға, ғылыми жобаларға қатысып, үнемі жүлделі орындарға ие болатын. Әлия университетке түскеннен кейін де оқуын жақсы жалғастырды. Ол үздік студенттердің қатарында болды. Әлия – жүзден жүйрік, мыңнан тұлпар болуға ұмтылған адамның үлгісі.

3. Айла – алтау, ақыл – жетеу

Бұл мақалдың түпкі мағынасы – ақылдың айладан жоғары тұратыны, мәселені шешуде ақылға жүгінудің маңыздылығы. Айла қанша жерден көп болса да, ақыл одан күшті. Ақылмен шешілген мәселе әрқашан дұрыс нәтижеге әкеледі. Ақыл – адамның басты қаруы. Ақылды адам әрқашан дұрыс шешім қабылдайды, қиын жағдайдан шыға біледі.

  • Мысал: Дәурен мен Айдар екі дос еді. Бір күні олар бір үлкен мәселеге тап болды. Дәурен мәселені айламен шешуге тырысты, ал Айдар ақылмен шешуді ұсынды. Дәуреннің айласы іске аспады, ал Айдардың ақылының арқасында мәселе шешімін тапты. Бұл оқиға айладан ақылдың күшті екенін дәлелдейді.

4. Біреу тоңып секіреді, біреу тойып секіреді

Бұл мақал әр адамның жағдайы әр түрлі болатынын, кейбіреулердің мұқтаждықтан қиналатынын, ал кейбіреулердің тоқшылықтан еркелейтінін көрсетеді. Сондықтан біреудің жағдайын толық білмей, сын айтуға болмайды. Бұл мақал бізді жанашырлыққа, мейірімділікке шақырады.

  • Мысал: Асқар мен Марат бір сыныпта оқиды. Асқардың отбасы жағдайы төмен, ал Мараттың отбасы бай. Бір күні Марат Асқардың киімі жыртық екенін көріп, оған күлді. Асқар қатты ренжіді. Мұғалім бұл жағдайды көріп, Маратқа: «Біреу тоңып секіреді, біреу тойып секіреді» деген мақалдың мағынасын түсіндірді. Марат өз қатесін түсініп, Асқардан кешірім сұрады. Бұл оқиға бізді басқа адамдардың жағдайын түсінуге, жанашырлық танытуға үйретеді.

5. Төртеу түгел болса, төбедегі келеді

Бұл мақалдың негізгі идеясы – бірліктің, ынтымақтың күші. Егер төрт адам бірге, тату болса, олар кез келген қиындықты жеңе алады. Ынтымақ – берекенің бастауы. Бірлік болған жерде – береке болады, ал береке болған жерде – табыс болады.

  • Мысал: Бір ауылда төрт ағайынды тұрыпты. Олар әрдайым бірге, тату еді. Бір күні ауылға жау шапты. Төрт ағайынды бірігіп жауға қарсы тұрды. Олар жауды жеңіп, ауылды аман сақтап қалды. Бұл оқиға төртеу түгел болса, төбедегі келетінін дәлелдейді.

Қорытынды

Достар, бүгін біз сіздермен қазақ мақал-мәтелдерінің терең мағынасын түсіндік. Әр мақалдың астарында үлкен даналық жатқанын көрдік. Енді осы мақалдарды өмірімізде қолданып, даналығымызды арттырайық. Мақал-мәтелдер – біздің рухани байлығымыз, оны қадірлей білейік!

Үй тапсырмасы ретінде, осы мақалдарға ұқсас тағы басқа мақал-мәтелдерді тауып, олардың мағынасын түсіндіріп көріңіздер. Сонда біздің даналық қазынамыз одан әрі толыға түседі.

Келесі кездескенше, сау болыңыздар!